“Güzel Türkistan”

Nazlı Bir Yâr İdin Sen !…
Orhan Kavuncu’nun hatıralarını okurken, kitaba ayrı bir zenginlik katan resimlerine bakarken gönlümdeki Türkistan ile gerçeğini gördüğümüz coğrafyanın gerçek dünyadaki can acıtıcı farkını kıyasladım.
Güzel Türkistan senge ne boldu ?
Seher vaktide güllerin soldu.
Çemenler berbâd kuşlar hem feryâd
Hemmesi mahzun bolmaz mı dilşâd?
Abdulhamid Çolpan (*)
Stalin’in terör kampanyasında şehid edilen Abdulhamid Çolpan’ın yukarıdaki mısralarını ilk kez ne zaman okumuştum; bu sözlerle yapılan müzik eserini ilk kez ne zaman dinlemiştim hatırlamıyorum. Şimdi bu hüzünlü şarkıyı/ağıdı tekrar hatırlama vesile olan Prof. Dr. Orhan Kavuncu’nun “Güzel Türkistan” adlı hatırat türü eserini okumam oldu. (1)
Ankara Türk Ocağı başkanlığını yaptığı dönemde daha yakından tanıdığım Orhan Kavuncu ile dostluğumuz bir ağabey-kardeş ilişkisi çerçevesinde çeyrek asırlık bir süreçte perçinlendi. Kazakistan’da birlikte yaşadığımız sancılı süreçte çekilen sıkıntıların yol açtığı burukluk bile son tahlilde muhabbetimizi zedeleyemedi. Bu nedenle Orhan Eke’nin (2) hatıralarını okurken önemli bir kısmına tanıklık ettiğim süreçleri ben de bir anlamda tekrar yaşadım.
Orhan Eke’nin “Güzel Türkistan”ı
Orhan Kavuncu, kitabının önsözünde kitabını hazırlarken hedeflediği sonucu şöyle özetliyor: “Gayem,Türkistan’ı bilmesi ve dolayısıyla sevmesi gereken Türk insanına, özellikle de gençlere, benim gönlümde yaşattığım ve sonra da gördüğüm Türkistan’ı anlatmaktır. Yani bana göre, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları olarak, sevmek mecburiyetimiz olan yerlerden birisidir Türkistan. O zaman Türkistan’ı bana sevdiren bilgi ve olayları anlattığım bu kitabı okuyan herkesin de sevmiş olacağını varsaydım. Kitap bunu sağlamazsa bu benim anlatma ve sevdirme eksikliğimdendir.”
Prof. Dr. Orhan Kavuncu kitabının ilk kısmında Türkistan hakkında genel bir bilgilendirme yaptıktan sonra kendisinin ana ve baba tarafından Türkistan’a uzanan köklerini Abdurrahman Kavuncu ve Nasrullah Yasa isimlerini taşıyan iki dedesi etrafında anlatarak dile getirmiş.
Benim için daha önemli olan kısmı ise Orhan Kavuncu’nun Türkistan coğrafyasında yaptığı geziler ile ilgili ikinci, bölümü oldu. Bu bölümde Pakistan’a hicret etmiş Afganistan Türkleri’nin mülteci kamplarına yaptıkları ziyaret ve Türk Mücahidlerin komutanı Azad Beg ile ilgili anıları, 1992 yılında birlikte yaptığımız Türkistan gezisi gerek öncesindeki süreç gerekse paylaştığımız anılar nedeniyle önem taşımaktaydı. Bu bölümde yer alan “Karahan ile Ayşe Bibi” menkıbesini okurken Türkistan gezimizde yerel Kazak rehberlerin anlattığı acıklı aşk hikâyesi hep aklımda kalan ve hep yazmak istediğim halde bir türlü fırsat bulamadığım bu öyküyü Orhan Eke’nin edebi bir yetkinlik ile ve duygu yüklü ibarelerle okumak beni çok heyecanlandırdı.(Keşke mümkün olsaydı da bu hikâyenin tamamını burada verebilseydim.)
Kitabın “Türk Dünyasının Güzel İnsanları” başlıklı üçüncü bölümünde yer alan Dr. Baymirza Hayıt’tan Mektup Var ve Ahirete Alacaklı Giden Adam: Azadbeg başlıklı yazılar farklı yönlerden yüreğimi burktu. Medine’de Abdülhakim Kari başlıklı yazı ise beni Medine-i Münevvere’ye götürüp, Abdulhakîm Mergılanî ve oğlu Haşim’in konuğu olduğum saatleri, Ravza-i Mutahhara’yı hatırlatınca gönlümün biraz ferahlandığını da söylemeliyim.
“Güzel Türkistan”ın ‘Türkistan’da Din ve Tasavvuf’ başlıklı son bölümü ise Orhan Kavuncu’nun Türkistan günlerinde tasavvufî yönden yaşadıklarını ve karşılaştığı sufiler ile olan anılarını içeriyor.Bu bölümün Türkistan’ın son döneminde bölgenin inanç durumunu merak eden okuyucu için mutlaka okunması gerektiğini belirtirim.
Ahirete Alacaklı Giden Adam: Azad Beg
Daha önceki yazılarımdan birisinde isminden bahsettiğim Azad Bek Kerimî’yi anlatan en güzel satırları Orhan Kavuncu’dan okudum. Kavuncu Azad Beg ismini ilk kez 1982 yılının eylül ayında, doktora üstü bir bursla iki yıl kadar kaldığı Kanada’dan Türkiye’ye dönerken Almanya’da ziyaret ettiği Dr. Baymirza Hayıt’tan işitmiş. Bunu şöyle anlatıyor: “Hayıt ile millî meseleleri konuşurken sohbet, ikinci yılını doldurmak üzere olan Afganistan’daki Rus işgaline geldi dayandı. Üstad bana o zaman Azadbeg rahmetliden bahsetmişti: “Bizim dostlarımızdan birisi, Vakıfbeg, Pakistan’a yerleşmiş idi. Büyük oğlu Azadbeg, Türkistan meselelerini iyi bilen ve Türkistan davasına kendisini adamış bir gençtir. Ben kendisi ile devamlı ilgilenir ve sohbet ederim. Kendisi sağlam karakterli güvenilir bir insan olan bu genç, şimdi Afganistan Türklerinin kurmuş olduğu bir partinin başındadır. Türkistan için ve dolayısı ile umum Türklük için bize ümit veren bir gelişmedir bu durum. Bu ilk bilgilenme sonrası 1988 yılında Azadbeg ile kendisini tanıdığım zaman, Dr. Baymirza Hayıt’ın bu sözlerini hatırladım ve kime ne kadar güvenileceğinin bilinemediği şartlardaki Afganistan’da güvenilecek bir insan bulduğumu düşündüm. Daha sonra kendisini tanıdıkça yanılmadığımı, daha doğrusu Hayıt’ın referansının sağlam olduğunu anladım.”
Azad Bek Kerimî, 1988 yılında Türkiye’ye geldi. Orhan Kavuncu’nun Ankara Şubesi Başkanı olduğu
Türk Ocakları’nda zamanın hükümetini temsilen bazı bakanların da katıldığı bir de konferans verdi. (3)
Türkistanlılar Derneği’nin teklifi ile Türk Ocakları Afganistan Türklerine Yardım Kampanyası açtı. Bu kampanyanın önderlerinden olan Orhan Kavuncu sonucu şöyle özetliyor: “1989 yılının başında Pakistan’a gittik ve topladığımız 32,000 dolar kadar bir parayı Peşaver’deki karargâhında “Kuzey Afganistan Vilâyetleri İslâm İttifakı” Genel Başkanı Azadbeg Kerimi’ye verdik. Daha sonra Türkiye’de banka hesabında biriken 18,000 dolara yakın bir parayı da banka havalesi ile gönderdik ve böylece Afganistan Türklerine 50,000 dolar yardım yapmış olduk. O yıl, Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin de kampanyamıza katkıda bulunması için Devlet Bakanı Cemil Çiçek nezdinde teşebbüste bulunduk. Ancak şimdi teferruatına girmeyeceğim sebeplerle bu talebimize olumlu cevap alamadık.”(4)
Son kez 1992 yılı yazında Ankara’ya gelen Azadbeg ile görüşen Orhan Kavuncu, ismi o günlerde parlatılan Reşit Dostum’u Ankara’ya getiren ve Ankara’da misafir eden yetkililerce, Azadbeg’in Afganistan konusunda artık geri planda bırakılmasının bir hata olduğuna işaret ediyor ve şunları tarihe emanet ediyor:“Afganistan’da Taliban hâkimiyetinin kesinleşmesinde, Azadbeg’in, Kuzeyde oluşturulan ve Reşit Dostum’un Başkan yapıldığı Cümbüş-i Millî’de etkin olmamasının payı büyüktür. Ve bu, Türkiye’nin yanlış politikaları yüzünden olmuştur. Kuzey Afganistan’daki Resul Pehlivan, Aşur Pehlivan gibi nice mücahit komutanların Cümbüş içindeki iç çekişmelerde katledilmeleri de, Azadbeg’in enterne edilmesinin tabii sonuçlarındandır.